Obszar dolnej Narwi i Bugu leży w środkowej części regionu historycznego jakim jest Mazowsze. Weszło ono w skład państwa Polan w X w., przynależąc do władztwa Mieszka I. Jednak ostatecznie i na trwałe Mazowsze stało się integralną częścią Królestwa Polskiego po śmierci (14x)prawnuków Mieszka i Dobrawy, ostatnich książąt mazowieckich z dynastii Piastów – Stanisława (zm. 8 VIII 1524 r.) i Janusza III (zm. 10 III 1526) Konradowiców. Wcześniej, tj. za panowania króla Kazimierza Wielkiego i od czasów króla Władysława Jagiełły Mazowsze miało status lenna polskiego, co stanowiło podstawę prawną inkorporacji Księstwa Mazowieckiego do Królestwa Polskiego na sejmie walnym w Warszawie na początku 1529 r. Próba utrzymania władzy przez ostatnią przedstawicielkę rodu, księżniczkę Annę Konradównę, okazała się nieudana.
W XIII i XIV w. ukształtował się podział terytorialno-administracyjny Mazowsza na ziemie i powiaty, przy czym przynależność tych pierwszych zmieniała się w czasie wraz z rozradzaniem się i wymieraniem mazowieckiej gałęzi dynastii piastowskiej. Od końca XIV w. po 1526 r. środkowe Mazowsze należało do władztwa ks. Janusza I Starszego i jego potomków. Rejon dolnej Narwi i Bugu leżał na styku trzech ziem, których granice częściowo opierały się właśnie na tych rzekach: ziemi zakroczymskiej (na północ i zachód od Narwi), ziemi warszawskiej (na południe od Narwi i Bugu w jego końcowym odcinku) oraz ziemi nurskiej (na południe i północ od Bugu). Były to powiaty: nowomiejski, z którego w 1567 r. wydzielono powiat serocki, oraz warszawski i kamieniecki. Podział ten przetrwał do końca I Rzeczypospolitej.
Po III rozbiorze rejon dolnego biegu Narwi i Bugu został rozdzielony między Prusy i Austrię. Obszar na północ od równoleżnikowego biegu Narwi i Bugu stał się częścią tzw. Prus Nowowschodnich, natomiast obszar leżący w widłach Wisły i Narwi włączono do Prus Południowych. Granica z zaborem austriackim, tj. z tzw. Galicją Zachodnią, biegła południkowo aż po Bug, po stronie austriackiej zostawiając wsie Bródno, Marki, Strugę i Pustelnik, Słupno, miasto Radzymin, wsie Rudę, Borki, Siwek i Wolicę. Administracyjnie przynależały one do cyrkułu z ośrodkiem w Mińsku (jego późniejszą siedzibą była Wiązowna). Z kolei Rynia, Białobrzegi, Wólka Radzymińska, Nieporęt, Rembelszczyzna i Grodzisk leżały już po stronie pruskiej.
W krótkim okresie istnienia Księstwa Warszawskiego, po wojnie z Austrią w 1809 r., cały omawiany teren był podzielony równoleżnikowo między departamenty warszawski (powiat warszawski) i płocki (powiat pułtuski), co sięgało korzeniami rozgraniczeń między Prusami Nowowschodnimi a Prusami Południowymi i Galicją Zachodnią. Podział ów, pomimo pewnych zmian nazewniczych, przetrwał przetasowania polityczne po klęsce Napoleona w wojnie z Rosją w 1812 r., zatwierdzone na kongresie wiedeńskim w 1815 r. Utworzone wówczas kadłubowe Królestwo Polskie zostało z czasem podzielone na odpowiadające departamentom województwa (w 1816 r.), a następnie na gubernie (w 1837 r.) z obwodami w Warszawie, Mińsku i Pułtusku. W okresie po stłumieniu powstania styczniowego a przed wybuchem I wojny światowej siedzibami właściwych powiatów (w 1842 r. zastąpiły one obwody) były Warszawa, Radzymin i Pułtusk. Ten ostatni, odłączony od guberni płockiej, znalazł się w 1867 r. w nowoutworzonej guberni łomżyńskiej, a w ramach reformy z 1893 r. został wcielony do guberni warszawskiej, co pozwoliło terenom nad dolną Narwią i Bugiem znaleźć się w jednej jednostce administracyjnej najwyższego szczebla.
Powiaty warszawski, radzymiński i pułtuski istniały w okresie II Rzeczpospolitej, w miejsce guberni przywrócono jednak województwa, w tym przypadku: warszawskie. Gubernie nie bez przyczyny kojarzą się w Polsce z obcym panowaniem, ponieważ wraz z jednostkami niższego rzędu, dystryktami, zostały wprowadzone w czasie okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej. Rejon dolnej Narwi i Bugu ponownie stał się terenem strzeżonego pogranicza: Generalnego Gubernatorstwa i rejencji ciechanowskiej, czyli obszaru wcielonego bezpośrednio do Prus Wschodnich. Obejmował on dolny bieg Narwi po obu jej stronach, z wyjątkiem odcinka od ujścia Bugu po okolice Nowego Dworu Mazowieckiego, gdzie Narew była rzeką graniczną.
Pozostawiając na boku wyliczanie kolejnych powojennych reform administracyjnych, gdy w okresie PRL i III Rzeczpospolitej, tworzono i likwidowano województwa, a także likwidowano i odtwarzano struktury powiatowe, trzeba jednak zwrócić uwagę na kilka kluczowych zmian, niepozostających bez istotnego wpływu na kształtowanie się świadomości mieszkańców opisywanego terytorium. W 1952 r. doszło do a) wyłączenia gminy Zegrze i miasta Serock z powiatu pułtuskiego (którego granice zostały w związku z tym przesunięte na północ) i włączenia ich do nowopowstałego powiatu nowodworskiego; b) przekształcenia powiatu radzymińskiego w powiat wołomiński, co poza względami obiektywnymi, zapewne nie pozostawało bez związku z niechęcią władz komunistycznych do miejsca klęski Armii Czerwonej w wojnie 1920 r. Cztery lata później, w 1956 r., powołano do istnienia powiat wyszkowski; siedziba nowego powiatu, Wyszków, przynależała wcześniej do powiatu pułtuskiego. W roku 1977 gminę Nieporęt okrojono z wsi leżących w sąsiedztwie stolicy, wcielając do Warszawy sołectwa: Augustów, Augustówek, Brzeziny, Grodzisk, Kąty Grodziskie, Kobiałka, Lewandów, Mańki-Wojdy, Olesin i Szamocin. Na koniec, w czasie ostatniej reformy administracyjnej, w 1999 r., utworzono powiat legionowski, położony we wschodniej części zlikwidowanego w 1975 r. powiatu nowodworskiego.
*****
Jeśli chodzi o kościelny podział administracyjny, to od 1075 r. cały interesujący nas obszar przynależał do biskupstwa płockiego, a w jego ramach od 1443 r. do archidiakonatu pułtuskiego. Funkcjonujące tu w XVI w. parafie: Okunino, Chotomów, Wieliszewo, Zgierz (Zegrze), Serociec (Serock), Barcice, Dąbrówka, Radzymin, Kobyłka, a od 1668 r. także Nieporęt pełniły też funkcję podstawowych jednostek podziału terytorialnego również dla administracji świeckiej. Na skutek trzeciego rozbioru Polski założona została diecezja warszawska. Chociaż zrębem jej terytorium był archidiakonat czersko-warszawski – mazowiecka enklawa biskupstwa poznańskiego – to do nowej diecezji dołączone zostały też parafie na południe od linii Narwi: Nowy Dwór, Chotomów, Tarchomin, Wieliszew, Nieporęt i Praga, która stała się siedzibą dekanatu. W 1818 r. diecezja warszawska została podniesiona do rangi archidiecezji. Kolejną zmianą było wydzielenie z obszaru archidiecezji warszawskiej a częściowo z obszaru diecezji płockiej nowej diecezji, warszawsko-praskiej. Od reformy z 1992 r. rejon dolnej Narwi i Bugu pod względem administracji kościelnej przynależy do tych dwóch ostatnich diecezji.
